Historia

Pierwsze historyczne wzmianki o Chrzanowie pochodzą z XIII wieku. W dokumentach z tego okresu wymieniany jest Chrzanów i kasztelanowie chrzanowscy. Według najbardziej prawdopodobnej hipotezy, kasztelania chrzanowska powstała w 1228 roku. Nie jest to jednak udokumentowane. Podobnie skąpe są informacje o początku miasta. Dokładana data nie jest znana, pewne natomiast jest to, że prawa miejskie Chrzanów otrzymał w XIV wieku. Najstarszy zapis o mieście pochodzi z księgi miejskiej (radziecko – ławniczej) datowanej na 1408 rok. Przez długi czas było to miasto prywatne. Właścicielami byli Ligęzowie z Bobrka. Poprawili oni organizację miasta, szczególnie w dziedzinie handlu rudą ołowiu i bydłem. W 1641 roku w posiadanie miasta weszli Dębińscy, a 13 lat później Grudzińscy. Okres potopu szwedzkiego to czas upadku miasta. Ponowny rozkwit Chrzanowa nastąpił w 1740 roku, wraz z przejęciem miasta przez Józefa Ossolińskiego.

W latach 1798 – 1809 Ziemia Chrzanowska była częścią dystryktu olkuskiego w austriackiej Galicji Zachodniej, od 1809 do 1815 wchodziła w skład Księstwa Warszawskiego, później należała do Rzeczypospolitej Krakowskiej, a od roku 1846 stała się częścią austriackiej Galicji. Właśnie z tych czasów pochodzi obecny herb miasta. Zmieniali się też właściciele, kolejno: od 1804 do 1822 Albert Kazimierz, książę sasko-cieszyński, od 1822 do 1826 arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg, na podstawie testamentu z 1816 roku, od 1826 do 1856 Mieroszewscy, od 1856 spółka kupców wrocławskich. Jeden z nich, Loewenfeld, a potem jego potomkowie, władali miastem aż do 1939 roku.

Wielu chrzanowian brało udział w walce niepodległościowej. Walczyli w szeregach wojsk pod dowództwem Tadeusza Kościuszki, Jana Henryka Dąbrowskiego, wojsku Królestwa Kongresowego, w powstaniach: listopadowym 1831 roku i krakowskim 1846 roku. Znani z powstań dowódcy to Józef Paterski i sztygar Antoni Lewicki. W czasie powstania styczniowego w mieście działał Komitet Narodowy, szpital i punkty opatrunkowe.
Na dynamiczny rozwój terenów chrzanowskich miały wpływ bogate złoża kruszców, a szczególnie unowocześnienie sposobu wydobywania i przetwarzania węgla kamiennego oraz jego transportu. W 1847 roku powstała linia kolejowa łącząca Oświęcim z Trzebinią. Pięć lat później uruchomiono nową kopalnię rud cynku i ołowiu "Matylda". W 1818 roku Senat Wolnego Miasta Krakowa założył tu dużą wytwórnię sukna.
Powiat chrzanowski został utworzony na przełomie 1853/54 roku. Jego zachodnią granicę tworzyła rzeka Przemsza, południową Wisła, północna granica była zarazem granicą Galicji (Austrii) z Królestwem Kongresowym (Rosja). Wschodnia granica z powiatem krakowskim przebiegała na wschód od Krzeszowic i Rudawy. Powierzchnia powiatu wynosiła 721 km².

Początek poprzedniego wieku to czas silnego rozwoju przemysłowego regionu. Powstały wtedy największe zakłady przemysłowe: pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce S.A. i "Stella", produkująca ogniotrwałe materiały ceramiczne. Prócz dużych zakładów w mieście istniało 380 innych przedsiębiorstw i 400 firm handlowych, pozostających przeważnie w rękach żydowskich. W roku 1923 powstaje w Chrzanowie Seminarium Nauczycielskie. W latach 1929 - 33 buduje się szpital powiatowy im. Józefa Piłsudskiego. Chrzanów jest okupowany przez Niemcy juz od czwartego dnia II wojny światowej. W listopadzie 1939 roku zostaje wcielony do Górnego Śląska i tym samym przyłączony do Rzeszy. Okres wojny był szczególnie tragiczny dla ludności żydowskiej. W 1940 roku w mieście powstało getto, które po trzech latach zostało zlikwidowane, a więźniów przewieziono do obozu koncentracyjnego w niedalekim Oświęcimiu. Pomimo niebezpieczeństwa ze strony okupanta silnie rozwijał się ruch oporu. Powstały komórki Armii Krajowej i Gwardii Ludowej. Organizowano akcje sabotażowe i dywersyjne. 24 stycznia 1945 roku Chrzanów został wyzwolony przez wojska II frontu ukraińskiego. Zniszczenia zabudowy nie były zbyt duże, ale liczba mieszkańców zmniejszyła się blisko o połowę, głównie na skutek eksterminacji żydowskich obywateli miasta. Po wojnie powstały liczne zakłady przemysłowe, przedsiębiorstwa komunalne, osiedla mieszkaniowe, placówki kulturalne i oświatowe. Miasto, posiadające status powiatowy, było centrum ziemi chrzanowskiej, silnie związanej z Krakowem.

Reforma administracyjna z 1975 roku zlikwidowała powiat chrzanowski. Jego ziemie zostały podzielone: do województwa katowickiego trafiają Chrzanów, Trzebinia, Jaworzno i Libiąż, Krzeszowice pozostały w województwie krakowskim, a Chełmek został włączony do województwa bielsko-bialskiego.

Na początku lat osiemdziesiątych pojawiały się sygnały niezadowolenia z rozbioru powiatu i przyłączenia do woj. katowickiego. Na podstawie nowej reformy administracyjnej, która weszła w życie 1 stycznia 1999 r. powstał na nowo powiat chrzanowski, który został włączony do województwa małopolskiego. Jednak powierzchnia powiatu chrzanowskiego została uszczuplona prawie o połowę. Z terytorium powiatu wykrojono nowy, powiększony powiat jaworznicki, który włączono do woj. śląskiego. W skład powiatu wchodzą tereny gmin miejsko - wiejskich: Alwerni, Chrzanowa, Libiąża, Trzebini oraz gminy wiejskiej Babice.